પાળીવાલ રાજપૂરોહિત સમાજના મહાન યોધ્ધા અને ઐતિહાસિક પુરુષ વીર સોમાયતજી મુઠાનું નામ રાજસ્થાનના ઇતિહાસમાં શૌર્ય, ધર્મનિષ્ઠા અને બલિદાનની અવિસ્મરણીય ગાથા તરીકે આજ પણ જીવંત છે. તેઓ જાલોરના વિખ્યાત શાસક રાવ કાણ્હડદેવના દરબારમાં દીવાની મહેતા, શ્રીગુરૂ અને વ્યાસની ઉપાધિ સાથે સન્માનિત થયેલા વરિષ્ઠ રાજપૂરોહિત હતા.
દરબારી સન્માન અને ભેટ:
તેમની રાજકીય બુદ્ધિ અને નિષ્ઠા થી પ્રભાવિત થઈને રાવ કાણ્હડદેવે તેમને એક વિશિષ્ટ નીલો ઘોડો ભેટ આપ્યો હતો, જે તે સમયના વિશિષ્ટ સન્માનનું પ્રતિક હતું.
ખિલજી સામેની લડાઈ અને બલિદાન:
જ્યારે દિલ્હીનો સુલતાન અલાઉદ્દીન ખિલજી જાલોર પર આક્રમણ કરતો હતો, ત્યારે વીરમદેવના નેતૃત્વમાં થયેલી ભયાનક યુદ્ધમાં સોમાયતજીએ પોતાના પિતા સણણજી ઉર્ફે ચંદનસિંહજી મુઠા, ભાઈ શંકરજી અને પોતાના 1500 યોધ્ધાઓ સાથે દિલગીરીપૂર્વક શત્રુનો સામનો કર્યો. યુદ્ધમાં તેમણે અસાધારણ શૌર્ય દર્શાવી દેશ માટે પોતાના પ્રાણ આપ્યા.
જૌહર અને સતીનું દિવ્ય દ્રશ્ય:
જ્યારે જાલોર દુર્ગ ધ્વસ્ત થવાનો હતો, ત્યારે રાણી જેટલદે, ભાવલદે, ઉમાદે, કમલાદે અને અન્ય રાણીઓએ જૌહર કરવાનો નિર્ણય લીધો. તે જ જૌહરમાં સોમાયતજીની માતા નર્મદાદે નાગદા અને પત્ની સર્વોદે જોશીએ પણ જીવંત અગ્નિમાં પ્રવેશ કર્યો. સર્વોદે જોશી રણીવાસની રક્ષા બાદ સતી થઈ હતી.
કાવ્યાત્મક ગાથા:
“સંવત તરહ સોઅડસઠે, વિરામ દે રી વાર।
સોનગરો ને સોમાયત, જળહર થયો જુહાર।
શીશ ભટોરા કાટિયા, હાળી અજબ હિલોર।
સૂરાપણ છાનો નહીં, જગ ચાવો જાળોર।”
વીરમદેવીનો રાજતિલક:
સોમાયતજીએ પોતાના જીવનના અંતિમ સમયમાં કુંવર વીરમદેવીને પોતાની ઊંગળીના લોહીથી તિલક કરી રાજતિલક કરાવ્યો. તે શૌર્ય અને રાજધર્મનું અલૌકિક દર્શન હતું.
જાગીર અને વંશની પરંપરા:
સોમાયતજીના બલિદાન બાદ તેમનો પુત્ર નાડોલ ગયો હતો, જ્યાં મહારાણા મોકલજીએ તેમને પાંચ ગામોની જાગીર આપી હતી. આજે પણ આ સ્થળ સોમાયતજીના બલિદાનની ગાથાનું સાક્ષી છે.
સ્મારક અને આધુનિક સ્તિતિ:
જાલોરના કિલ્લા પાસે આવેલ શકરજી ધડો પર આજે પણ સોમાયતજી, તેમના પિતા, માતા અને પત્નીનું સ્નેહભર્યું સ્મારક હાજર છે, જો કે હાલ તે ભંગાવસ્થામાં છે. તેમ છતાં આ સ્થળ પાળીવાલ સમાજ માટે ગૌરવ અને ભક્તિનું સ્થાન છે.
૩ મે ૨૦૨૫ – ૭૧૪મો બલિદાન દિવસ :
વર્ષ ૨૦૨૫માં વીર સોમાયતજી મુઠા પાળીવાલનો ૭૧૪મો બલિદાન દિવસ પૂજાપૂર્વક મનાવવામાં આવે છે. આ દિવસ માત્ર સંસ્મરણનો દિવસ નથી, પણ આપણા ધર્મ, સંસ્કૃતિ અને રાષ્ટ્રભક્તિ માટેના અદ્વિતીય બલિદાનનો ગૌરવ છે. આજે સમગ્ર પાળીવાલ સમાજ તથા રાજપૂત શૌર્ય પરંપરાને અખંડ યશ આપવા માટે આ પવિત્ર દિવસ નિમિત્તે વીર સોમાયતજીને વંદન કરીએ.
અંતિમ નમન:
“ધર્મ માટે દઈ દેહ ત્યાગ્યો,
માતૃભૂમિ માટે લોહી વહાવ્યું।
સ્ત્રી સન્માન માટે અગ્નિ વહાવી,
અવિસ્મરણીય ઈતિહાસ સર્જી લીધું।”