1971 ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ વિશે મહત્વપૂર્ણ તથ્યો :-
(1) બાંગ્લાદેશના મુક્તિ સંગ્રામનો અવાજ ત્યારે ઊભો થયો જ્યારે પૂર્વ પાકિસ્તાનના લોકો સાથે પશ્ચિમ પાકિસ્તાન દ્વારા સતત દુર્વ્યવહાર થતો હતો. એટલું જ નહીં, પશ્ચિમ પાકિસ્તાને પૂર્વ પાકિસ્તાન (હવે બાંગ્લાદેશ)માં ચૂંટણી પરિણામોને પણ નબળા પાડ્યા હતા, ત્યાર પછી સ્વતંત્રતા સંગ્રામ શરૂ થયો હતો.
(2) પૂર્વ પાકિસ્તાને સત્તાવાર રીતે 26 માર્ચ 1971ના રોજ સ્વતંત્રતા જાહેર કરી. ભારતના તત્કાલિન વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ બાંગ્લાદેશના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં સંપૂર્ણ સમર્થન આપ્યું હતું. પાકિસ્તાની સેનાના હાથે બંગાળીઓ, મુખ્યત્વે હિંદુઓ વિરુદ્ધ વ્યાપક નરસંહાર પણ મીડિયામાં બતાવવામાં આવ્યો હતો. આના કારણે લગભગ 10 મિલિયન લોકોને પડોશી ભારતમાં સ્થળાંતર કરવાની ફરજ પડી હતી. એટલું જ નહીં, ભારતે બંગાળના શરણાર્થીઓ માટે પોતાની સરહદો પણ ખોલી દીધી હતી.
(3) 4-5 ડિસેમ્બરની રાત્રે, ભારતીય નૌકાદળના પશ્ચિમી નૌકા કમાન્ડે કરાચી બંદર પર ટ્રાઇડેન્ટ નામથી સફળતાપૂર્વક હુમલો કર્યો.
(4) પાકિસ્તાને તેના સૈનિકોને પશ્ચિમી મોરચા પર તૈનાત કર્યા હતા. જવાબી કાર્યવાહીમાં ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાનના હજારો કિલોમીટરના વિસ્તારને સફળતાપૂર્વક કબજે કરી લીધો હતો.
(5) આ યુદ્ધમાં પાકિસ્તાનના 8000 સૈનિકો માર્યા ગયા અને 25000 ઘાયલ થયા. જ્યારે ભારતના 3000 સૈનિકોએ જીવ ગુમાવ્યો અને 12,000 ઘાયલ થયા.
(6) પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં મુક્તિ બાહિની ગેરીલાઓ પાકિસ્તાની સૈનિકો સામે લડવા માટે ભારતીય સેના સાથે જોડાયા. યુદ્ધમાં ભાગ લેવા માટે ભારતીય સેનાએ તેમને શસ્ત્રો તેમજ આગળની તાલીમ પણ આપી હતી.
(7) જનરલ અમીર અબ્દુલ્લા ખાન નિયાઝીની આગેવાની હેઠળ લગભગ 93,000 પાકિસ્તાની સૈનિકોએ યુદ્ધના અંત દરમિયાન ભારતીય સેના સમક્ષ આત્મસમર્પણ કર્યું. તેઓને 1972ના શિમલા કરાર હેઠળ પાછા મોકલવામાં આવ્યા હતા.
(8) ભારતીય સેનાએ પાકિસ્તાનની લગભગ એક તૃતીયાંશ સેના કબજે કરી લીધી હતી. આ 13 દિવસીય ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ 13 ડિસેમ્બર 1971ના રોજ શરૂ થયું હતું. આ દિવસે જ તત્કાલીન પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં ઈસ્લામાબાદ સરકાર વિરુદ્ધ બળવો શરૂ થયો હતો.
